16/01/2023
Weefdraad tussen leven en verlies
Sinds 1996 beweeg ik mij op het gebied van rouw- en verliesbegeleiding. Destijds begreep ik niet wat ik met dat vakgebied aan moest. Totdat mijn collega/vriendin antwoordde: "Plaats het begrip verlies eens op je biografie en kom dan nog eens terug".
Na die middag was mijn blik op mijn leven veranderd. Mijn biografie stond bol van verlieservaringen: mijn jeugd was voorbijgegaan, gescheiden met grote emotionele en financiële gevolgen, aantal malen verhuisd, een geliefde vriend-zwager had suïcide gepleegd, twee vriendinnen waren overleden- waarvan 1 tijdens mijn zwangerschap. Deze verliezen hadden de koers in mijn leven grondig beïnvloedt! Misschien naïef, tot die middag had het woord rouw geen betekenis voor mij.
Toen ik aangaf dat ik een opleiding wilde volgen was er welgeteld 1 post-Hbo- opleiding in Nederland. Het begrip rouw was in de samenleving ‘wakker’ aan het worden. Elisabeth Kübler Ross stond in de belang-stelling. Zij heeft aan de hand van gesprekken over stervensbegeleiding, ook het vakgebied verlies-verwerking geopend. Sinds die jaren negentig in de vorige eeuw heeft de psychologie het thema rouw en verlies ontdekt. Er zijn leerstoelen, specialisaties, rouw en verliesverwerkingslijsten gekomen, en een overvloed aan opleidingen en bijscholingen.
Rouw en verlies anno 2018
In alle theoretische ontwikkelingen is overeind gebleven dat rouw bij het leven hoort en heel normaal is! En.... dat de meeste mensen op eigen kracht een weg erin kunnen vinden. Waarom dan zoveel onderzoek zou je zeggen? Wat is er dan wel veranderd in het omgaan met rouw en verlies en tegenslag? Een aantal factoren, zo vanuit mijn eigen waarnemingen, zonder dat het wetenschappelijk onderbouwd is.
- De technologische mogelijkheden hebben onze blik op lijden, ongemak, ziekte veranderd. Mensen hebben dan ook hoge verwachtingen van het leven.
- Die wereldwijde toegankelijkheid via internet en sociale media beïnvloedt ook onze ervaringen van het verduren van ongemak. Met een druk op de knop heb je een oplossing. Rouw daarentegen is een proces dat niet zozeer om een oplossing als wel om verlossing vraagt
- Onze digitale netwerken zijn groot, maar als je een verlies meemaakt, heb je ook daadwerkelijke fysieke steun nodig. En die supportgroep is versnipperd geraakt, omdat families ver weg wonen of door echtscheidingen uit elkaar is gevallen.
- Sociale structuren als grootfamilies, politieke cohesie, religieuze verbindingen zijn losser geworden. De gezamenlijke draagkracht is hierdoor weggevallen en mensen worden teruggeworpen op hun individuele ‘ik-je’. Het maakt mensen meer gevoelig voor eenzaamheid en depressieve klachten.
Wanneer therapie?
Als de meesten er desondanks redelijk goed uit komen- en hoe subjectief is dat! - wat zijn dan indicaties voor therapie? De grenzen van ‘normale’ en gecompliceerde rouw is flinterdun en is een samenspel van een aantal factoren. De kern ervan is dat rouwreacties intens zijn, lang blijven bestaan en problemen veroor-zaken in het dagelijks functioneren. Dat kan komen door:
- De aard van de verlieservaring zelf;
o Een onverwacht verlies: door ongeval, ramp of misdrijf, meemaken van aantal verlieservaringen in korte tijd, als er sprake is van stigmatisering.
o De impact op de identiteit, je gevoel van controle, eigenwaarde, rechtvaardigheid en toekomstbeeld. - De aard van de relatie;
o Was de band met de overledenen ongewoon hecht, of was er sprake van afhankelijkheidsrelatie of juist een ambivalente relatie.
o Verlies van kinderen of verlies van een ouder in jong-gezin.
o Waren er geheimen of was er sprake van ‘unfinished business’.
o Verlies van status en bijkomende financiële gevolgen.
o Als er sprake is van verborgen rouw die niemand aan de buitenkant kan zien (geheime relatie, ongewenste kinderloosheid). - De persoonskenmerken, zoals
o Lage zelfwaardering, karakter, over-angstig of overmatig agressief gedrag.
o Het al of niet aanwezig zijn van een adequaat zingevend kader, of is deze juist omver geworpen. - Procesobstakels zoals ik ze noem;
o De lessen die hij/zij heeft meegekregen uit zijn jeugd over verlies en dood. Als het goed is leer je dat in je jeugd. Door bijv. afscheid te nemen van je huisdier, of het zien van je overleden opa of oma, het afscheid van een vriendinnetje die gaat verhuizen. Dan ontwikkel je een gevoel van basisvertrouwen dat leven toch weer doorgaat met behoud van kwaliteit en veerkracht.
o Het niet kunnen – willen? - nemen van je verlies. Hoe je het wendt of keert, verlies kan je overkomen. Strijden is een vorm van protest. Is een gevoel van controle hebben over je leven, terwijl er eigenlijk juist een verlies van controle is en de toekomst ongewis is.
o Vast zitten in werken, werken en werken als antwoord op je verlies. Of vastzitten in praten en treuren over het verlies. Beide kanten zijn nodig, maar als je bootje overhelt naar de ene kant dan loop je min of meer een keer vast.
o Alles met de ratio willen verklaren. Het is een misvatting om te denken dat je altijd en overal ergens doorheen moet gaan om te rouwen. Echter gevoelens hebben wel een boodschap in zich en zijn belangrijke instrumenten om het leven ‘te doen’. Dus is het wel van belang om contact te hebben met gevoelens en ze te beamen.
o Schaamte en ‘schuld denken’. Echt ego-kwesties. Het is gezond om na te denken over je handelswijze. Ik heb nog nooit iemand ontmoet die geen twijfels had over zijn handelswijze. Met gevoelens van tekortschieten in het nemen van verantwoordelijkheden. Maar jezelf kapot denken is jezelf te belangrijk maken. Is voorbijgaan aan omstandigheden, communicatie en beslissingsbevoegdheden van anderen. Aan het lot, de som van factoren.
o Isoleren. Gevoelens toelaten, je netwerk op de hoogte brengen en om hulp vragen, anderen niet willen belasten, je huishouden verwaarlozen... Er zijn legio ingrediënten om in je schulp te kruipen. En ja…natuurlijk moet je zelf je verlieslast tillen, en is niet alles onder woorden te brengen, maar niet alleen.
Transformeren en reconstrueren
Niet elk verlies brengt een rouwproces teweeg. Sommige verlieservaringen gooien je leven niet omver. Soms is cognitief logisch verklaren voldoende om emotioneel verder te kunnen. De meest intense rouw gebeurt daar waar je een transformatieweg opgaat; moet gaan. Waarin je jezelf en je wereldbeeld opnieuw moet reconstrueren. Dat verlies, die flarden van rouw kom je levenslang tegen. Telkens weer heb je je opnieuw te verhouden tot datgene wat je is overkomen, tot wie je bent geworden en hoe de wereld om je heen daarin meegolft.
“Maar wij verliezen niet alleen door de dood, maar ook door te verlaten en verlaten te worden, door te veranderen en los te laten en door te gaan. En onze verliezen omvatten niet alleen de scheidingen en het vertrek van degene die we liefhebben, maar ook het bewust en onbewuste verlies van onze romantische dromen, onmogelijke verwachtingen, illusies van vrijheid en macht, illusies van veiligheid - en het verlies van ons jonge zelf, het zelf dat dacht dat het altijd rimpelloos, onkwetsbaar en onsterfelijk zou zijn.” [Judith Viorst: noodzakelijk verlies, Ambo/Anthos,1988-2016)
Kortom; leven en verliezen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. We groeien door zaken op te geven, eindigend bij onze dood. Dat is universeel, onvermijdelijk en onverbiddelijk. Soms mag – moet – het verlies gewoon weer even pijn doen. Er is dan ook niet één weg. Er is alleen jouw individuele weg en de betekenis die jij eraan geeft. Dat verlies hoort bij jou, is onderdeel van je identiteit en heeft diepgang aan je leven gegeven.
Artikel voor het vakblad Hypnotherapie VNBH december 2018