14/01/2023
Heel je gebroken hart
Kan “NLP techniek en NLP-attitude antwoord” zijn op menselijk lijden?
Hoe kun je de pijn en emoties die gepaard gaan aan verlies, draaglijk maken als het om jezelf gaat, of iemand in je omgeving betreft, of als professional: als maatschappelijk werker, geestelijke, arts, therapeut.
Wat gebeurt er bij verlies, verdriet, tegenslag?
Wie een liefdevolle relatie verliest, is beroofd van het meest geliefde in zijn leven. Ook het verlies van werk, bedrijf, gezondheis, een verhuizing, kan een grote impact hebben waardoor je toekomst onzeker wordt.
De reactie op dit soort levensgebeurtenissen uit zich o.a. in emoties als verdriet, woede, machteloosheid, angst, pijn, wanhoop, teleurstelling en verwarring.
We kennen het allemaal. Als je er middenin zit, denk je dat het nooit overgaat. Toch zijn mensen veerkrachtig en in staat hiervan te herstellen. Soms duurt het jaren voordat in de diepere lagen het verlies getransformeerd is.
Wat we van nature doen is rouwen, huilen, rouwrituelen houden en troosten. Naast alle persoonlijke wegen die de verwerking ondersteunen, kun je je afvragen of een “technische”benadering van NLP op verdriet geoorloofd is. Het antwoord is voor ons simpel: Ja.
Wat heeft NLP ons in de weg naar herstel aan te reiken?
“NLP baseert zich op het besef dat we onze ervaringen grotendeels creëren door de specifieke manier waarop we dingen in ons denken en ons lichaam zien, horen en voelen” ( uit: Hart van de Geest, Connirae Andreas en Steve Andreas). Zo ook bij de ervaring van rouw en verlies. Dit houdt in dat je ondanks het (ongewilde) verlies, zelf actief een bijdrage kunt leveren in je levensgeluk. Dat is een hoopvol perspectief.
Voor dit artikel beperken we ons tot waar N L P letterlijk voor staat: N - Neurologisch, L - Linguïstiek, P - Programmering.
Neurologisch
Het neurologische aspect van NLP heeft betrekking op ons zenuwstelsel waarbij we via onze zintuigen de gebeurtenissen om ons heen ervaren. Een verlieservaring raakt ons zenuwstelsel. Iets of iemand dat er eerst wel was, is verdwenen. Het opvangen van een verlies doet een aanslag op de psychische en fysieke conditie en roept stressreacties op. Lichaam en geest reageren immers op elkaar en vormen een cybernetische eenheid.
Dat wordt ervaren als gemis, en gemis geeft stressreactie. Als gevolg hiervan kunnen mensen afvallen, of slapen slecht, krijgen concentratiestoornissen, zijn rusteloos, huilen en beven, krijgen geen hap meer door de keel, hebben pijnlijke gewrichten, kunnen uitgeput raken, hun haar valt uit. Sommigen hebben zelfs het gevoel dat ze een schim zijn van zichzelf of "worden er gek van”.
Naast de emotionele verwerking gaat een verlies veelal gepaard met grote veranderingen die om aanpassing vragen. Oude, inmiddels onbewuste, gewoonten zijn ingesleten gedragspatronen geworden die nu hun functie niet meer hebben. In diepere filters hebben via de zintuigen zich onbewust neurale paden gevormd. Dat veroorzaakt de pijn, die mensen zowel emotioneel, als mentaal, als fysiek ervaren. Bijvoorbeeld: de telefoon gaat en je hebt een schrikreactie. Dat is een oud anker verbonden aan de partner die er niet meer is, en je nooit meer zal bellen.
Met NLP herkennen we dit proces en reiken keuzemogelijkheden aan om ermee om te gaan.
Linguïstisch:
Het linguïstisch aspect van NLP duidt op de taal van de innerlijke ervaring van verlies.
“Iedere keer als ik door de gang loop zie ik de jas van mijn partner hangen en heb ik de onbedwingbare neiging om even te ruiken. Dan denk ik aan onze wandelingen in het bos waar we zo heerlijk konden praten. Dat geeft me even een gevoel van weer thuis zijn, alsof hij er nog is. Dat doet me goed. Ik kan dan de dag weer aan, dus laat ik zijn jas nog maar een poosje hangen; wat anderen er ook van zeggen…. Mij hangt het niet in de weg! Mij doet het goed!“
Uit deze uitspraak laat de impct van een verlieservaring zich “lezen”; er zijn gevoelens, geluiden en woorden, beelden, geuren en smaken, die onderling onlosmakelijk verbonden zijn. Deze vormen de herinneringen met zijn intensieve gevoelens die bewust worden opgezocht of vermeden. Dit zijn innerlijke ervaringen. Die beelden in ons hoofd en de dingen die we tegen onszelf zeggen, hebben grote invloed op hoe we ons voelen. Die maken of we actief worden en weerbaar, of juist ons terugtrekken in onszelf.
Het kan ook andersom zijn. Dat juist die jas een negatieve trigger vormt waarbij de pijn extra aangeraakt wordt. De taal die dan geuit wordt klinkt anders: “Iedere keer als ik de jas zie dan denk ik aan mijn partner en de wandelingen die we nooit meer zullen maken. Dan mis ik hem zo intens, dan denk ik: waarom doe ik het eigenlijk nog, wat heeft het voor zin. Ik weet dat ik verder moet, maar ja….. . Wie ben ik eigenlijk zonder hem vraag ik me wel eens af. Soms denk ik: ik doe die jas weg, maar ook dat is moeilijk.“
Met andere woorden: Het uitspreken van de zinnen roept fysieke gevoelens op. Pijn in het hart, beelden van verwarring, van chaos en gevoel van verdriet, maar ook van hoop, moed en toekomst.
Wat en hoe mensen tegen zichzelf praten, versterkt of beperkt hen en hun zelfgenezend vermogen. Hier ligt ons inziens een mooi gebied waar de NLP krachtig zijn werk kan doen!
Programmeren
Het NLP programmeren heeft te maken met de patronen die zich uiten in vaste gewoonten, waaraan we gewend zijn in het omgaan met ons zelf, allerlei situaties en anderen. Je bent er bijvoorbeeld aan gewend dat er iemand is om mee uit te gaan.
“Wanneer een relatie wordt beëindigd, blijf je opeens alleen achter, en zit je met allerlei gewoonten die bedoeld waren voor twee personen. Een groot deel van hartzeer is te wijten aan de verwachtingen en gewoonten die blijven bestaan en niet meer van toepassing zijn.“ . (Uit: Hoe lijm ik mijn gebroken hart; Paul McKenna & Hugh Willbourn)
Oftewel: datgene wat je verliest, is meer dan een verlies alleen. Dat wat je verloren hebt, of die mens die nu niet meer in je leven is, werkte voorheen als een filter in de structuur van je dagelijks leven en bepaalde onbewust je gedrag en levensstijl. Bepaalde gewoontes zorgden ervoor dat het dagelijkse leven als gemakkelijk verliep. Het was een programma waaraan je gewend was en je richting en doel gaf.
Deze verandering van filter werkt ook door op identiteitsniveau. In het gemis merk je bijvoorbeeld dat het vanzelfsprekend was om samen op vakantie te gaan of je smaak te bepalen. Jouw ‘ik’ was vast onderdeel van een “samen”. Nu is er een “ikje alleen ”. Zoals een cliënt het verwoordde: “toen ik alleen stond wist ik niet eens meer wat mijn eigen smaak was, dat moest ik weer helemaal ontdekken.”
Het verlies van een gezamenlijke identiteit, de ontwenning van de vanzelfsprekende gang van zaken, de verwachtingen die niet meer uitkomen, het gehele scala laat zien dat rouw een mix aan veranderingen is. Het kan een voedingsbodem worden van een algeheel gevoel van teleurstelling in het leven, in de omgeving die anders reageert dan verwacht, in zichzelf, en soms ook in die van de overledene.
Eigenlijk is deze teleurstelling een programma van verwachtingen die je hebt over een toekomst die geen realiteit zal worden. Wat nodig is om je teleurstelling kwijt te raken, is dat je het programma aan verwachtingen loslaat.
Een belangrijke filter in deze, is de Oorzaak --> Gevolg - redenering.
Verlies overkomt je en veel mensen voelen zich daardoor aanvankelijk 'slachtoffer', als het gevolg van de externe gebeurtenis. Dat wordt gezien als een normale reactie die veelal vanzelf herstelt en mensen ‘toch de draad van hun leven weer oppakken’. Hoe onbeduidend hun actie ook mag lijken (zeker voor henzelf) dit is een teken dat mensen zichzelf weer als veroorzaker van hun leven gaan ervaren. Ze weer werken aan hun eigen herstel. Dat vraagt eigenlijk alleen maar om positieve bemoediging en bevestiging!!
Wat als mensen daar niet toe in staat zijn, of alleen maar in de oppervlaktestructuur een gevoel van welbevinden kunnen hervinden? Zoals een cliënt het verwoordde: “ik heb de afgelopen drie jaar van alles gedaan. Mijn huis is opgeknapt, ik ben lid van adviescommissies geworden, heb me aangesloten bij een fietsvereniging waardoor mensen komen logeren en ik nieuwe gesprekken voer.. toch blijft het maar knagen. Ik vermijd mijn huiskamer”. Bij doorvragen bleek dat na het overlijden van zijn vrouw het hele huis was opgeknapt, behalve de woonkamer! Deze was namelijk het hart van hun huis geweest en het domein van zijn vrouw.
In de diepere lagen kon deze cliënt deze filter aan rolpatronen van het gezellig maken, warmte en sfeer brengen, nu voor zichzelf als alleenstaande, niet op zijn eigen kracht teweeg brengen. Er was nog sprake van diepe rouw waardoor hij zijn eigenheid en daarmee een andere toekomst nog niet kon inrichten. Zo werd zijn hele zintuiglijke systeem nog pijnlijk geraakt als hij echtparen van zijn leeftijd arm en arm zag lopen in de stad.
EHBO kit van NLP tools
Een drie-fase-strategie met de volgende N L P tools
N van nabij zijn
Gaat het om je eigen verlies:
Wees nabij met het deel van pijn, teleurstelling en verdriet. Voel je nabij met wat verloren is, doe dit geassocieerd en gedissocieerd. Respecteer dat wat feitelijk is; het gemis. Dit helpt het proces van beseffen, bewust worden, vanaf nu te leren leven zonder de ander en weer te gaan houden van het leven.
Vraag naar de positieve intentie van het gevoel; dat maakt de weg vrij voor de fijne herinneringen. Om met de woorden van Kahlil Gibran (uit: de Profeet) te spreken: “Wanneer je verdrietig bent, blik dan opnieuw in je hart en je zult zien dat je weent om dat wat je vreugde schonk”.
Gaat het om het verlies van een ander:
1. Wees respectvol voor het wereldmodel van degene die het verlies heeft geleden.
Maak rapport, leef je in en maak verbinding met het wereldmodel en het proces van de ander. Hiermee sluit je aan bij wat je gesprekspartner zelf op alledaags niveau kan doen; ontspanning, meditatie, fysieke activiteit, wandelen, uitrusten, zorgen voor iets levends als ‘n bloemetje (visueel ankertje), draaien van versterkende en/of emoties loswekende muziek als auditief anker.
2. Stel mensen ge-rust
Vanuit de NLP weten we van de kracht van het onderbewuste dat gericht is op heelwording en de menselijke geest organiseert. Middels de Miltontaal hebben we direct toegang tot dit gebied.
Door de intonatie van je stem (trance) kunnen mensen in rouw ge – rust – gesteld worden. Daarin zit het woord rust, maar het is meer dan dat Geruststellen is een kunst. Het is iets anders dan toedekken.Het is het aanboren van iemands kracht op een liefdevolle manier. En dat voelen mensen. Je kunt niet meer zeggen, het komt allemaal goed, dat is toedekken. Mensen hebben het ook ‘uit te houden’. Want een verandering kan zijn tijd nodig hebben en is een nieuw pad dat onzekere gevoelens met zich meebrengt. Wel kun je zeggen: heb vertrouwen. Houd moed. Breng liefde in het gesprek.
3. Leer hem om van afstand te kijken naar zichzelf / de situatie
Dissociëren helpt vooral in de situaties waarbij angst en/of onzekerheid een rol speelt. Veel mensen hebben angsten en vragen zich af of zij hier ooit uitkomen en hoe dan wel. Dat zijn van die vragen op identiteitsniveau. Het is geruststellend een veilig anker van nabij zijn te ankeren en de angst te dissociëren.
L van losmaken van oude filters
De tweede stap van onze drie-fase-strategie is gericht op het loslaten van het oude wereldmodel met bijbehorende filters.
Herkaderen, vergeven, het gebruik van een metafoor zijn verschillende manieren om het verleden te ervaren en de belevenis ervan te veranderen.
Herkaderen gaat gepaard met een veranderingsproces, maar is tevens een handzame ‘tool’ in de EHBO kit. Met zorgvuldig gekozen woorden wordt het feit in een positieve reframe geplaatst en dat werkt troostrijk. Evenals de Sleight of Mouth die binnen de communicatie een ander perspectief, of een moment van ontspanning (humor) kan brengen, waardoor zichzelf beklemmende gedachten worden bijgesteld.
Een voorbeld: de NLP-trainer stelde aan een vrouw die een miskraam had , de volgende vraag: “hoe zal je weten dat het verdriet voorbij is? Vraag het aan je onderbewuste”. En direct kreeg ze een antwoord. “Vroeger was ik blij als ik naar bepaalde vrolijke muziek luisterde. Na de miskraam klonk het me vals in de oren. De trainer zei: “luister dan veel naar deze muziek. Als het je weer blij in de oren klinkt, zal je weten dat het verdriet voorbij is.” In dit korte gesprek werden herkaderen, oproepen van hulpbronnen en het veranderen van submodaliteiten spontaan opgeroepen.
Maar ook het gebruik van een metafoor kan zeer zinvol zijn bij het losmaken van oude filters. Denk aan het verhaal in de bijbel wanneer de vrouw van Lot omkijkt en verandert in een zoutpilaar, of aan de man die zijn geliefde verliest en hun liefde herschept in kunst, of de Taj Mahal.
Overigens, een belangrijk onderdeel tijdens het hele proces is het begrip vergeven. Door verantwoordelijkheid te nemen voor de eigen verwachtingen ten aan zien van de ander of jezelf, en die verwachtingen los te laten, ontstaat een nieuwe beleving van de ander en je zelf. En vanuit metapositie is het makkelijker te relativeren. Dat werkt door in alles, stemt mild, en creëert begrip naar iedereen toe.
Het werken met de tijdlijn kan ook hier op zijn plaats zijn. Het is goed om oude Gestalt van verdriet, los te laten zodat dit specifieke verlies op zich verwerkt kan worden, zonder de lading van oud verdriet. Ook kunnen leerervaringen van het omgaan met eerdere teleurstellingen, in het nu behulpzaam zijn om actueel leed te verwerken.
Het verleden kan niet meer veranderd worden, maar wél de betekenis die eraan gegeven wordt. Met deze technieken ontstaat weer emotionele ruimte waardoor het verlies een andere betekenis gegeven kan worden.
P van positief denken en opnieuw positioneren
De derde fase in het proces.
Eenmaal bewust van een nieuwe betekenis ontstaat ruimte om weer zelf controle over het leven te krijgen. Er is ruimte zichzelf opnieuw te leren kennen en opnieuw positie in het leven in te nemen. Dit opnieuw positioneren heeft vooral kans van slagen om met SMART vormvoorwaarden nieuwe doelen te formuleren, nieuwe mogelijkheden voor een gewenste situatie worden onderzocht en gecreëerd.
Voor sommige mensen vraagt dit een bewuste keuze om oude patronen los te laten en nieuwe in hun leven te integreren.
Patronen worden gestuurd door overtuigingen en het waardesysteem die ons denken bepalen over een gebeurtenis. De bijbehorende gedachten versterken de neurale paden die horen bij het hartzeer en deze kunnen zo hun eigen nieuwe neurale paden maken.
Een voorbeeld over het noodzakelijk veranderen van overtuigingen van een cliënt die na haar scheiding in een kringetje bleef draaien. “Sinds ik alleenstaand ben, heb ik geen lol meer in mijn leven. Alle glans is er vanaf. Maar wat ik ook doe het lukt me maar niet om weer ja te zeggen tegen een ander. Inmiddels ga ik twijfelen aan mijzelf, maar het maakt me ook opstandig als ik eraan denk om de rest van mijn leven alleen te moeten door brengen. Ook al kom ik er niet uit; ik denk dat ik maar stop met die contactadvertenties”.
In dit voorbeeld lezen we een oude overtuiging dat iemand getrouwd moet zijn om waardevol te zijn. Er is twijfel over de eigen identiteit en eigenwaarde ontstaan. De energie wordt gericht op het naarstig zoeken naar een huwelijkspartner. Daarbij is er een negatieve gedachtestroom over de toekomst.
Op de vraag ‘wie zij is zonder partner’ werd met gemengde gevoelens gereageerd. Dat beeld paste niet in haar wereldbeeld. Om dit patroon te doorbreken is er toen gewerkt met het installeren van nieuwe overtuiging. Gezocht is er naar die overtuiging waarbij én positieve gedachten vrij kwamen én het zelfbeeld werd veranderd. Zoals de cliënt het verwoordde: “Ongeacht wat er gebeurt; ik bepaal en hou de regie over mijn leven. Dat is een uitdaging”.
Uit bovenstaande valt ook op te merken hoe de cliënt haar situatie nieuwe betekenis had gegeven.
Bij positief denken gaat het dus om méér dan het veranderen van overtuigingen alleen. Het verleden was niet meer te veranderen, maar door de groei naar een nieuwe identiteit was er een positieve betekenis aan gekoppeld.
Er was ruimte ontstaan om zich opnieuw te positioneren en de risico's van de toekomst als uitdaging te aanvaarden.
Het effect van positieve overtuigingen en het beheren van je emoties resulteert in effectiever gedrag. Dat getuigt van een nieuw wereldmodel met een gewenst perspectief. Het verlies is verleden tijd. En je staat open de toekomst weer te omarmen.
Tot slot
Er zijn geen recepten voor het leven, laat staan voor de rouw. De enige weg is erdoorheen.
Als draaglast en draagkracht ver uit evenwicht liggen, kunnen we met NLP het proces herkennen, op begripvolle manier begrijpen, en keuzemogelijkheden aanreiken hoe ermee om te gaan.
De soms zo eenvoudige technieken hebben een eigen positieve bijdrage in het geheel aan methodes om emotioneel leed te dragen en erover heen te komen.
Als je cliënt het gevoel heeft ondanks alles (weer) controle te hebben over zijn of haar eigen proces draagt dat bij tot een verlies dat uiteindelijk geïntegreerd is in het verdere leven.
Als begeleider is het belangrijk dat je een positieve focus hebt.
Als deze van binnenuit komt, gebaseerd op de kracht van je eigen doorleefde verdriet, zal dat zijn zeggingskracht hebben zonder dat je daar nu specifiek iets voor hebt te doen. Ook, of juist, als je wel eens met vochtige ogen luistert, je mag het verdriet niet afpakken, dan maak je mensen klein. Met een positieve focus ben je een krachtig model waar mensen in verdriet zich aan kunnen optrekken. Hoe troostend is het voor de degene die rouwt, op zo’n moment in zijn leven een professional te treffen die weet waar hij over spreekt. Die kundig is, maar tevens zijn cliënt met een warm hart bijstaat.
We eindigen met een metafoor:
“Verdriet is als een bosbrand.” Lange tijd heeft men gedacht dat bosbranden een ecologische ramp waren, maar inmiddels heeft men begrepen dat branden een belangrijke rol spelen in het leven van het bos. Een brand neemt het struikgewas weg dat het zonlicht ervan weerhield de grond te bereiken, waarna nieuwe planten de gelegenheid krijgen zich te ontwikkelen op de as van de oude. Plantdeskundigen hebben ontdekt dat zaden van bepaalde Californische sequoia’s pas ontkiemen na de extreme hitte van een bosbrand. Dus zelfs een fenomeen dat zo vernietigend is als een bosbrand draagt bij aan de gezondheid van het bos. (uit: Hoe lijm ik mijn gebroken hart? Paul McKenna & Hugh Willbourn).
Februari 2011; door Hanneke van Tienhoven en Noor Verheul
Geraadpleegde literatuur:
1. Hart van de Geest; Connirae Andreas en Steve Andreas
2. De profeet; Kahlil Gibran
3. Hoe lijm ik mijn gebroken hart; Paul McKenna & Hugh Willbourn